De Raad van State heeft de koers verlegd; aandacht voor het menselijke aspect

In september 2019 heeft de burgemeester van Harderwijk gelast een woning te sluiten voor de duur van zes maanden. De politie had namelijk – nadat er een anonieme melding binnen was gekomen dat er drugs zou worden verhandeld – na het instellen van een onderzoek (inderdaad) een forse hoeveelheid verschillende soorten drugs aangetroffen en kunnen vaststellen dat leden van het gezin vanuit die woning in drugs handelden. De politie heeft vervolgens een bestuurlijke rapportage opgesteld en de burgemeester verzocht handhavend op te treden. Daarop heeft de burgemeester het op de z.g. Wet Damocles gebaseerde besluit genomen. Als gevolg van de woningsluiting zou het gezin uit huis worden gezet.

De huurder heeft tegen het besluit van de burgemeester om de woning te sluiten bezwaar gemaakt. Dit bezwaar werd door de burgemeester van Harderwijk ongegrond verklaard, waarna de huurder naar de bestuursrechter ging. De bestuursrechter oordeelde dat de woningsluiting onevenredig was en wees het beroep van de huurder toe. De rechtbank overwoog dat de gevolgen van de woningsluiting voor het gezin onevenredig zwaar zouden zijn, omdat het reële risico bestaat dat de woningcorporatie het huurcontract ontbindt en het gezin als gevolg daarvan uit elkaar valt. Ook nam de rechtbank in de overweging mee dat de huurder (de vader) niet op de hoogte was van de criminele activiteiten van zijn zonen. De burgemeester van Harderwijk is vervolgens tegen de uitspraak van de rechtbank in beroep gegaan bij de hoogste bestuursrechter; de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

De Raad van State heeft op 2 februari 2022 (ECLI:NL:RVS:2022:285) uitspraak gedaan in deze zaak en daarbij een belangrijke beslissing genomen door de maatstaf die eerder bij toetsing van dit soort besluiten werd gebruikt (het willekeurcriterium) te wijzigen naar een ruimere toetsing aan het evenredigheidsbeginsel.

Het evenredigheidsbeginsel

In het bestuursrecht moet bij de toetsing van besluiten (zoals een woningsluiting of een fiscaal besluit) rekening worden gehouden met verschillende ‘spelregels’, ook wel de algemene beginselen van behoorlijk bestuur genoemd. Het evenredigheidsbeginsel is er daar één van. Dit beginsel is vastgelegd in artikel 3:4 Algemene wet bestuursrecht. Het evenredigheidsbeginsel waarborgt dat de gevolgen van een besluit niet onevenredig mogen zijn in verhouding tot het met dit besluit te dienen doel. Tot voor kort stelde de bestuursrechter vooral het willekeurcriterium voorop bij de toetsing van het evenredigheidsbeginsel.

Alvorens een beslissing te nemen heeft de Voorzitter van de Afdeling de Advocaten-Generaal gevraagd een conclusie te nemen over de vraag met welke intensiteit de bestuursrechter bestuurlijke maatregelen moet toetsen en wat daarbij de betekenis is van het evenredigheidsbeginsel. Die conclusie heeft mede geleid tot dit oordeel. Het kan niet anders zijn dan dat dit het rechtstreeks gevolg is van de kritiek die de Afdeling zelf heeft op de eigen rol in de zogenoemde Toeslagenaffaire, zoals dat is verwoord in het ‘reflectierapport’ dat de Afdeling bestuursrechtspraak op 19 november 2021 heeft gepubliceerd.

De Raad van State heeft nu bij de beoordeling van de Harderwijkse woningsluiting verder gekeken dan het willekeurcriterium en heeft daarmee een verdergaand beoordelingskader geformuleerd dat in essentie voor alle besluiten die worden genomen door bestuursorganen en voor bezwaar vatbaar zijn, kan worden toegepast. Bij het toetsen van het evenredigheidsbeginsel zal de bestuursrechter in het vervolg meer onderscheid moeten maken tussen de geschiktheid, noodzakelijkheid en de evenwichtigheid van het overheidsbesluit. De Raad van State benadrukt hierbij dat de toetsing aan het evenredigheidsbeginsel afhankelijk is van een veelheid aan factoren en van geval tot geval verschilt.

Woningsluiting

De Raad van State oordeelt met betrekking tot de woningsluiting in Harderwijk dat de burgemeester bij de belangenafweging te weinig aandacht heeft besteed aan de belangen van de huurder en zijn thuiswonende kinderen. De burgemeester heeft zich, volgens de bestuursrechter, niet afgevraagd of het gezin na de woningsluiting nog terug kan keren naar de woning. De burgemeester moet van de rechter opnieuw een besluit nemen en deze overwegingen betrekken in dat nieuwe besluit. Daarbij moet de burgemeester bij het nemen van dat nieuwe besluit opnieuw beoordelen of de gevolgen voor het gezin niet onevenredig zijn in verhouding tot het doel van de woningsluiting. Omdat de woning tot dusverre nog niet gesloten is geweest (het instellen van bezwaar en beroep heeft een schorsende werking) zal de burgemeester eveneens moeten beoordelen of de noodzaak om de woning te sluiten op dit moment nog steeds aanwezig is.

Wat betekent dit in onze praktijk?

Dit nieuwe beoordelingskader is natuurlijk ook in de fiscale procespraktijk van belang en geldt niet alleen voor de toetsing door bestuursrechters. Ook zal bijvoorbeeld de Belastingdienst in invorderingskwesties moeten onderzoeken welke gevolgen besluiten hebben, deze in de besluitvorming moeten meenemen en meewegen en daarvan blijk moeten geven. Is het besluit wel geschikt is om het doel te bereiken, is het noodzakelijk en evenwichtig? Deze uitspraak draagt eraan bij dat het menselijke aspect in procedures de aandacht krijgt die het verdient. Bij VOI Advocaten hebben wij met dit alles veel ervaring en kunnen wij u bijstaan om uw recht te halen.

Uitspraak 202002668/1/A3 – Raad van State

WAAROM VOI

De naam VOI heeft voor ons meerdere betekenissen. Zo staan de letters allereerst voor onze kernwaarden Vooruitstrevend, Oplossingsgericht en Integer. Daarnaast betekent VOI in het Italiaans ‘je’, ‘jullie’, ‘u’. De naam bevestigt hiermee onze bedrijfsfilosofie, namelijk dat wij elke dag met veel plezier en energie onze kennis en ervaring inzetten om de belangen van u als cliënt te behartigen. Een leuk feitje is natuurlijk ook dat VOI een anagram is van de naam van de oprichter Ivo.

Bent u benieuwd wat de reikwijdte is van het verschoningsrecht (legal privilege) in de landen (ver) om ons heen? Via de volgende link kunt u het boek The Legal Privilege (un)covered gratis downloaden.